اگر بحث پیرامون ادبیات شفاهی و بیت های کوردی (که به همت محققین اروپایی گردآوری شده اند) و ظرفیت دراماتیزه کردن آنها را کنار بگذاریم و نمایش را همچون ابزاری جدید برای به اجرا درآوردن (Performance) و نشان دادن در نظر بگیریم، بر اساس اسناد ثبت شده در موسسه ی( Exposition World Colombian ) ، برخلاف نظریه ای که تاریخ نگارش نمایشنامه ی ممی آلان نوشته ی عبدالرحیم رحمی هکاری را به عنوان مبدأ نمایش کوردی قلمداد می کند، سرآغاز نمایش کوردی به ۲۶ سال قبلتر از آن یعنی ۱۸۹۳ برمی گردد، یعنی در نمایشگاه جهانی شیکاگو، تحت عنوان(World Colombian Exposition) / (Chicago World Fair) به مناسبت چهارصدمین سال کشف آمریکا توسط کریستف کلمپ.
براساس دعوت رسمی ایالات متحده ی آمریکا، ۶۵ بازیگر و هنرمند از همه ی ملیت های مختلف ساکن سرزمین های امپراتوری عثمانی در این نمایشگاه شرکت کردند. از بین ۶۵ بازیگر حاضر چند نفر کورد هستند. در بولتن روزانه ی این نمایشگاه، ملت های سرزمین امپراتوری عثمانی اینگونه معرفی می شوند:
" این تعداد ملت و آیین که در امپراتوری عثمانی حضور دارند، در هیچ کشور دیگری از قاره ی کهن نمی توان دید. بازیگران کلاه سفید دُروزی و دیگرکلاه بر سرها کورد هستند "
گروه های نمایشی اعزامی از امپراتوری عثمانی طی چند ماه برگزاری نمایشگاه بین المللی شیکاگو ۱۸۹۳، چندین نمایش کوردی، ترکی، عربی و دُروزی اجرا کرده اند. مهمترین نکته در مورد نمایش کوردی اجرا شده، انتشار خلاصه ای از داستان این نمایش سه پرده ای در بولتن روزانه ی نمایشگاه است، با استناد به آن می توان به موضوع داستان نمایش پی ببریم. بولتن نمایشگاه، عبارت نمایش کوردی(The Kurdish Drama) جهت معرفی نمایش گروه کوردی بکار برده است و در این باره می نویسد:
پرده ی اول:
گروهی کورد آداب زندگی، خوردن، نوشیدن، جوراب بافی، پشم ریسی، خوشی ها و شادی هایشان را به نمایش می گذارند. در این بین حسن به دنبال عمویش فیاض می گردد که حاضر نشده با ازدواج دخترش با وی موافقت کند و همراه با خانواده اش متواری شده اند.
پرده دوم:
فیاض و همسرش در سیاه چادری نشسته اند و دخترشان را بخاطر مصائبی که بخاطر او بر سرشان آمده سرزنش می کنند. همان لحظه یکی از چوپانها را در حال فرار می بینند. عده ای عرب به گله اش حمله کرده اند و گوسفندانش را دزدیده اند. اعراب سر می رسند، زن، دختر، سیاه چادر و تمام دارایی فیاض را به غارت می برند. فیاض از سرنوشت تلخ خود گلایه می کند و حسن گلایه های او را می شنود. فیاض به حسن قول می دهد اگر حسن همسر، دختر و داراییش را از اعراب باز پس بگیرد دخترش را به عقدی وی درآورد. حسن همراه با جنگاورانش به تعقیب اعراب می رود. همزمان آشنایان و همسایه ها فیاض را دلداری می دهند. حسن پیروزمندانه به همراه زهرا، کریمه و تعدادی اسیر عرب بازمی گردد. بازگشت آنها با شادی، آواز، رقص شمشیر و پایکوبی همراه می شود.
پرده سوم:
صحنه ازدواج مراسمی باشکوه با اجرای انواع پایکوبی است.
نمایشگاه جهانی شیکاگو در سال ۱۸۹۳ هم برای فعالان حوزه تئاتر و پژوهشگران فرهنگ و هنر کوردستان و هم برای تاریخ نگاران کورد رویداد مهمی به شمار می رود. نخست، از این رو که قدمت و سرآغاز نمایش کوردی را نمایان می سازد و دوم از این رو که شرایط فرهنگی کوردها و نحوه ی تعامل دولت عثمانی با فرهنگ کوردها را در آن زمان بیان می کند.
جستجو در بایگانی ها و موزه های کشورهای مختلف و پژوهش و واکاوی برای پیدا کردن اسناد و آثار، گوشه های تاریک و ناپیدای فرهنگ و ادب کوردستان را آشکار می سازد که این امر لازم است مورد توجه ی محققان روشنفکران کورد قرار بگیرد. از این رو ۱۲۵مین سالگرد نمایش کوردی گرامی باد. /آژانس خبری مهر-کوردی
دکتر امید ورزنده
رئیس مرکز پژوهش کردستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
* زبان اصلی نوشتار کوردی است که توسط بینەر به فارسی برگردانده شده است.
منبع:
Sarikaya, Jafer,(October, 29, 2014), "Kurdish theater at the 1893 Chicago World Fair" Retrievedfrom:
http://www.yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=35599Cafer
Schwani, Baker, (March, 26, 2016), شانۆی کوردی لە "پێشانگەی شیکاگۆی نێودەوڵەتی۱۸۹۳"دا" Retrived from : https://www.facebook.com
Tekpinar, Ibrahim, (April), 19, 2017"Unknown History of Kurdish Theatre" Retrieved from: https://gaiadergi.com/kurt-tiyatrosunun-bilinmeyen-tarihi