یازدهمین دوره جشنواره داستان بانه پس از فراز و نشیبی فراوان، به وقفه چندین ساله برگزاری این رویداد مهم و دوست داشتنی ادبی پایان داد و رونمایی نمادین از دبیرخانه دائمی این جشنواره در شب اختتامیه ثمره ی تلاش چندین ساله برگزار کنندگان آن بود تا شاید عاملی برای استمرار مجدد در برگزاری آن باشد. علی الرغم انتقاد برخی سایتهای محلی از برگزاری این جشنواره که عدم استقبال شهروندان را دلیل ناکارآمدی آن دانسته اندد؛ نباید اهمیت، ضرورت و تاثیر گذاری جشنواره هایی از این دست بر روند فعالیت های ادبی را فراموش کرد البته بی شک تحقق این امر در صورت استمرار در برگزاری و همچنین روند اجرایی حرفه ای و دقیق تر فراهم خواهد آمد.

از چند دهه پیش تقریبا در تمامی شهرهای کوردستان انجمن های ادبی محفل و محلی برای گردهمایی ادیبان و شاعران هر شهر و تبادل آثار و نظرات بوده و هست؛ اما رویدادهایی که باعث گردهمایی و دیدار ادیبان و نویسندگان شهرهای مختلف باشد اندک و انگشت شمارند. انگار این روزها نمی توان انتظار داشت کنگره فرزانگان کورد، بزرگداشت ماموستا حقیقی، بزرگداشت ماموستا محمد قاضی و… تکرار شوند و در چنین شرایطی نبود جشنواره داستان بانه نیز که می توان ادعا کرد تنها رویداد و آزمونگه داستان های چاپ نشده ی کوردی به حساب می آید لطمه ای است به ادبیات کوردی.

بینه ر در جریان برگزاری یازدهمین جشنواره داستان بانه شاهد تلاش و زحمات شبانه روزی اعضای دبیرخانه بود و آن را ارج می نهد و بر اساس رسالت هنری و رسانه ای لازم می داند ضمن سپاس از فراهم شدن امکان حضور تنها پایگاه خبری هنری کوردستان، در راستای بهتر و پر ثمرتر برگزار شدن جشنواره در دوره های آتی مشاهدات و پیشنهادات کارشناسان خود را ارائه دهد ، چرا که بینه ر ضمن حمایت معنوی از تمامی فعالیتهای موثر و محترم در عرصه فرهنگ و هنر کوردستان، تحلیل و انتقاد درست رویدادها را عاملی برای پیشرفت و کمبود کاستی ها می داند. امید است مطالب مطرح شده مورد توجه دست اندرکاران جشنواره داستان بانه قرارگیرد و از سوی برخی مخالفان با برگزاری جشنواره، به عنوان مخالفت با آن و یا عیب جویی و بدگویی از این رویداد مهم و قابل احترام تلقی نشود، چراکه بینه ر کاملاً موافق این رویداد مهم ادبی است و در حد توان اندکش برای هرچه بهتر و باشکوه تر برگزار شدن آن نیز تلاش خواهد نمود.

۱٫ جشنواره داستان بانه از همان ابتدا در دو بخش کوردی و فارسی برگزار شده و یکی از اهداف جشنواره برقراری ارتباط و تعامل بین ادبیات کوردی و فارسی بوده و هست. به نظر می رسد پس از یازده دوره برگزاری (طی ۱۸ سال) می بایست پرسید جشنواره تا چه اندازه به این هدف دست یافته و دست آوردها و کاستی ها چیست؟ بدون شک برقرای ارتباط مد نظر جشنواره بین این دو حوزه ادبی، نیازمند فهم و ارتباط با آثار از سوی طرفین است. عدم پخش مناسب ترجمه داستانهای کوردی در جشنواره و همچنین عدم خوانش داستانهایی که نویسندگان آن به هر دلیلی در جشنواره حضور نیافته بودند جزو کاستی های جشنواره به حساب می آید که باید به جد در دوره های آتی در رفع آن کوشید. بسیاری از مهمانان غیرکورد جشنواره از نبود ترجمه همه داستانهای کوردی و ارائه نامناسب ترجمه های موجود و همچنین عدم ترجمه مباحث مطرح شده در جلسه شب دوم جشنواره گله مند بودند. اگر هدف ایجاد تعامل و ارتباط است می بایست به این مهم توجه بیشتری صورت گیرد. دیگر فعالیتی که جای آن در این دوره – و حتی دوره های پیشین – خالی بود سخنرانی، مباحث و جلساتی برای معرفی چهره های ادبی و ادبیات داستانی کوردی بود. این جلسات علاوه بر آشنا نمودن مهمانان غیرکورد با ادبیات کوردی، برای نویسندگان جوان کورد و سایر علاقمندان نیز مفید خواهد بود. بررسی تاریخی، تکنیکی، محتوایی و… دوره های مختلف داستان کوردی می تواند بخشی از برنامه های جشنواره باشد، اگر چه شاید برگزارکنندگان جشنواره انتظار دارند این مهم در بخش مقالات صورت گیرد و پژوهشگران کورد این خلاء را جبران کنند اما حتی در صورت حضور چنین مقالاتی نیز می بایست بخش آموزشی جشنواره فعال تر باشد و نباید تنها به توضیحات مختصر از سوی مجریان برنامه درباره چهره های ادبیات کوردی اکتفا کرد. این کاستی در کتاب تجربه ی روایت (ئه زمونی گیرانه وه) که داستانهای برگزیده ۱۰ دوره پیشین در آن چاپ شده نیز مشاهده می شود و داستانهای کوردی فاقد ترجمه هستند.  این امر در واقع  ادعای برگزار کنندگان جشنواره مبنی بر ایجاد تعامل و ارتباط بین ادبیات داستانی کوردی و فارسی را زیر سوال می برد. شایسته است در دوره های آتی یکی از شرایط حضور داستانهای کوردی را ارائه ترجمه مناسب عنوان کرد. چه بسا نویسندگان و فعالان فرهنگی انتظار دارند در آینده ای نزدیک با بین المللی شدن جشنواره شاهد حضور نویسندگان و چهره های ادبی مطرح جهانی در جشنواره باشند و در آن صورت نیاز به ارائه ترجمه انگلیسی داستانها نیز خواهد بود و اکنون فرصتی مغتنم است برای تمرین و جدیت در نوع ارائه داستانها و مقالات.

مسئله دیگری که دبیرخانه جشنواره می بایست راهکاری برای آن بیابد ارائه و خوانش داستانهایی است که نویسندگان آنها به هر دلیلی در جشنواره حضور نمی یابند. در این دوره از جشنواره تعدادی از داستانهای برگزیده هر دو بخش خوانش نشدند و سایر شرکت کنندگان و مخاطبین جشنواره چند اثری را که از سوی هیئت داوران انتخاب شده بودند را نشنیدند و تجربه نکردند. پخش فایل ویدئویی ارسالی تعدادی از شرکت کنندگان در سالن ایده مناسبی بود، اگر چه کیفیت بد صدای ویدئوها امکان شنیدن را از حضار سلب نمود. اما می توان در سالهای آتی ارسال ویدئوی با کیفیت مناسب صدا و تصویر را برای کسانی که در جشنواره حضور نمی یابند را به عنوان یکی از قوانین جشنواره در نظر گرفت و شرط حضور داستان تا مراحل پایانی داوری را رعایت همه بندهای فراخوان جشنواره عنوان کرد. همچنین می توان فایل داستانهای راه یافته به جشنواره را در اختیار دیگر شرکت کنندگان قرار داد تا مجال بیشتری برای خواندن و بررسی و مقایسه داستانها برای ایشان فراهم شود.

در ارائه مقالات راه یافته به جشنواره نیز می بایست بازنگری اساسی صورت گیرد. خوانش مقالات توسط پدیدآورندگان در سالن جشنواره روشی مناسب و علمی نیست. به طور معمول ارائه مقالات در محافل تخصصی و علمی در مدت زمان مشخص (مثلاً ۱۵ دقیقه) و با بهره گیری از پاورپوینت توسط پدیدآورنده در حضور داوران صورت می گیرد و می بایست پدیده آورنده آماده پاسخگویی به سوالات احتمالی داوران و حضار نیز باشد. خوانش مقالات بطور کامل در جشنواره هم زمان زیادی را به خود اختصاص می دهد و هم باعث خستگی حضار خواهد بود. در صورتی که ارائه به روش مرسوم و درست، آن را جذاب تر خواهد نمود و می بایست اصل مقاله در سایت یا دیگر امکانات رسانه ای جشنواره قابل دسترسی باشد و علاقمندان برای خوانش کامل، به آن منبع ارجاع داده شوند.

۲٫ نشستن و گوش دادن به داستانهایی که توسط نویسندگانشان خوانش می شود، با در نظر گرفتن این واقعیت که برخی نویسندگان حتی داستان خود را نیز خوب و جذاب قراعت نمی کنند، برای نویسندگان و خوانندگان حرفه ای داستان و رمان هم خسته کننده خواهد بود – اگر زمان بندی دقیقی برای آن صورت نگیرد و یا فاصله هایی هرچند کوتاه بین آنها لحاظ نشود- چه رسد به مخاطبین غیره حرفه ای و سایر شهروندان. موسیقی همواره یک راهکار مناسب و تاثیرگذار در چنین شرایطی است. در شهرهای کوردستان اگر در هر چیزی کمبود داشته باشیم، اما نوازنده خوب زیاد داریم. حضور نوازندگان جوان و خوش ذوق می تواند گیرایی و جذابیت جشنواره را بیشتر کند و حتی سایر شهروندان را به حضور در جشنواره ترغیب نماید. شروع و پایان پنل های داستان خوانی با اجرای یک قطعه کوتاه، حتی به شکل تکنوازی، هم فضای شنیداری بهتری ایجاد خواهد کرد و هم حال و هوایی جذاب تر به جشنواره خواهد بخشید. در کنار آن حتی می توان از ویدئوهایی کوتاه جهت معرفی نویسندگان و ادیبان کورد، جاذبه های طبیعی و گردشگری کوردستان و … نیز استفاده نمود.

مسئله حضور مجری حرفه ای در جلسات و پنل ها نیز حائز اهمیت است و در بهتر برگزار شدن آنها تأثیرگذار است. منظور از مجری حرفه ای صرفاً افراد نام آشنا یا مجریان تلویزیونی نیست. منظور کسانی است که توان مدیریت جلسات و پنل های این گونه را دارند و بر اساس فضای حاکم بر سالن و درک حس و حال مخاطبین تصمیم های درست، برای فاصله انداختن هرچند کوتاه، بین دو داستان با بیان شعر، داستان، شرح حال و … می گیرند. در این دوره از جشنواره یکدستی در اجراها مشاهده نمی شد و شایسته است در دوره های آتی این مهم جدی تر گرفته شود.

۳٫ توجه به مسائل فنی همچون صدابرداری و استفاده از تجهیزات مناسب کیفیت برگزاری هر رویدادی را بالاتر خواهد برد. پر واضح است که در جشنواره های داستان با خوانش، میکروفون، میکسرصدا و باند طرف هستیم. از سوی دیگر تجربه نشان داده که نمی توان به امکانات و تجهیزات سالن های به اصطلاح آمفی تئاتر ادارات اعتماد کرد و می بایست پیش از برگزاری هر رویدادی با حضور کارشناسان امر تمامی تجهیزات تست و تنظیم شوند و چه بسا نیاز به تعویض، اجاره و یا امانت گرفتن برخی از تجهیزات خواهد بود. هر چه هست این مسائل به ظاهر کوچک اما مهم بر کیفیت جشنواره تاثیر خواهند گذاشت و در خاطره ها خواهند ماند.

۴٫ انتقاد تند عطا نهایی و گلایه هایش از نویسندگان آثار کوردی حاضر در دوره یازدهم و قطع ارتباط و عدم حضور برخی دیگر از نویسندگان کورد در جشنواره، که در بیانیه هیئت داوران نیز بازتاب داشت قابل تامل است و می بایست از سوی دبیرخانه جشنواره پیگیری شود. هرچند عطا نهایی و همچنین مراد اعظمی نیز – در پنل شب دوم جشنواره – به برخی از دلایل ضعف آثار بخش کوردی اشاره نمودند که همانا نبود آموزش زبان کوردی در مدارس و بصورت سیستماتیک است که باعث شده علاقمندان بصورت خودآموز خواندن و نوشتن به زبان مادری را بیاموزند و از همین رو چیره دستی در آن نیازمند تلاش و ممارست بیشتر است. در کنار آن می بایست دیگر کمبودها و کاستی های ناشی از عدم آموزش جنبه های فنی، تکنیکی و روایی داستان نیز مورد توجه قرارگیرد و جشنواره داستان بانه محلی مناسب برای برگزاری کارگاههای تخصصی داستان نویسی بالاخص برای نویسندگان بخش کوردی است. حضور چهره های مطرح ادبیات کوردستان و ایران در جشنواره خود به خود این امکان را فراهم می کند و تنها نیازمند برنامه ریزی دقیق است. در جشنواره چندین بار به ضعف داستانهای کوردی در بخش زبان اشاره شده و توصیه شد که برای رفع آن به بیت های کوردی مراجعه شود، اما ناگفته پیداست که ارائه این سرنخ تنها به اشارتی کافی نیست و نیازمند باز شدن این بحث و چگونگی بهره بردن از زبان و شیوه های روایتی بیت ها و دیگر متون کلاسیک کوردی است. از همین رو شایسته است در دوره های آتی شاهد برگزاری ورکشاپ های تخصصی برای شرکت کنندگان بخش کوردی باشیم تا ایشان ضمن آشنایی با تجارب سایر شرکت کنندگان ره توشه ای بیشتر در کارگاه های مذکور برای خویش بردارند و بسیاری از کاستی های مورد اشاره توسط عطا نهایی و دیگر کارشناسان امر در دوره های آتی رفع شود. همچنین دبیرخانه جشنواره به بررسی دلیل عدم استقبال سایر نویسندگان کورد و دلایل عدم ارسال آثار و حضورشان در جشنواره بپردازد. انتظار پیگیری این مهم از سوی جشنواره داستان بانه از آن روست که در بیانیه هیئت داوران و صحبتهای عطا نهایی بر این نکته تأکید شد که هیئت داوران داستانهای کوردی شرکت کننده در دوره یازدهم را بازتاب ادبیات داستانی امروز کوردستان نمی داند. بینه ر بر این باور است که نه تنها جشنواره داستان بانه می بایست محلی برای بازتاب ادبیات معاصر و روز کوردستان باشد بلکه باید ارائه دهنده استانداردها و رویکردهای نوین داستان نویسی کوردی نیز باشد، مسلماً دستیابی به چنین جایگاهی نیازمند کار کارشناسانه و دقیق است.

۵٫ وجود یک سایت رسمی و پویا لازمه هر رویداد هنری و تأثیرگذار است. دبیرخانه جشنواره کوردی می بایست در اولین گام به ایجاد سایت رسمی جشنواره اقدام نماید. وجود این سایت در وهله اول اطلاع رسانی دقیق و با منبع موثق را فراهم خواهد نمود. همچنین فضای مناسبی برای ارائه نقدهای تخصصی، مقالات، نقطه نظرها، داستانهای شرکت کننده و … خواهد بود. بارها از سوی برگزار کنندگان جشنواره عنوان شده که دبیرخانه جشنواره بانه دارای آرشیو کاملی از آثار نویسندگان کوردستان و دیگر نواحی ایران است که بستری مناسب برای کارهای پژوهشی محسوب می شود و با وجود سایت رسمی جشنواره امکان ارائه این بستر راحت تر فراهم خواهد بود و همچنین امکان بیشتری برای ارائه تجارب صورت گرفته در حوزه ادبیات کوردی و برقراری تعامل و ارتباط بین دیگر حوزه های زبانی ادبیات را نیز فراهم خواهد نمود. علاوه بر آن پیشنهاد می گردد دبیرخانه جشنواره داستان بانه از دیگر امکانات فضای مجازی و همچنین شبکه های اجتماعی برای ترغیب نویسندگان کورد و همچنین علاقمندان به ادبیات جهت خلق آثار، حضور در جشنواره و همچنین راهنمایی ایشان اقدام نماید. بی شک می توان از فضای مجازی در راستای بهتر و پربارتر برگزار کردن جشنواره استفاده نمود و حتی مراحل اولیه و انتخاب آثار را بصورت مجازی و با بهره گیری از آراء بیشتر انتخاب نمود و باعث راهیابی آثار بهتر و با کیفیت تر به مرحله نهایی جشنواره شد.

در پایان آرزومندیم دوره های آتی جشنواره مستمر و بسیار پربارتر از دوره های پیشین برگزار شود و توجه منتقدان و مخالفان برگزاری جشنواره داستان بانه را به این امر جلب می کنیم که قیاس جشنواره داستان با جشنواره موسیقی یا فیلم قیاسی مع الفارق است، چرا که موسیقی و فیلم با توجه به امکانات و رسانه های متعددی که در اختیار دارند -که امروز به  مدد جهان مجازی دو چندان شده- مخاطبان خویش را گسترش داده اند و از همین رو حتی کوچک ترین رویداد در این زمینه ها با استقبال همگان روبرو خواهد شد. در مقابل میزان خوانندگان داستان و رمان و بطور کلی کتاب بسیار کاهش یافته و این بدین معنا نیست که صرف هزینه های فرهنگی می بایست صرفاً در حوزه های پر مخاطب صورت گیرد و برخی رویدادها به فراموشی سپرده و یا تبدیل به رویدادی در جهان مجازی شوند. بی شک ادبیات جایگاهی ویژه برای هر ملتی دارد و چه بسا بر قله شاخصه های فرهنگی جای دارد و بی توجهی به آن و نادیده گرفتنش به هویت ملی لطمه خواهد زد. علی الرغم ادعای برخی از منتقدان جشنواره، بینه ر معتقد است استقبال شهروندان بانه ای از جشنواره داستان بانه قابل توجه، و قابل قدردانی است. حمایت مردمی از جشنواره و حضور همان تعداد اندک به گفته منتقدان جشنواره نیز در یک رویداد تخصصی قابل تأمل است و این امر مورد توجه و تأکید مهمانان غیرکورد هم بود و مسلماً اگر جشنواره با استمراری که در سالهای آغازینش داشت ادامه پیدا می کرد مخاطبان بیشتری داشت و قطعاً این امر در سالهای آتی محقق خواهد شد. در صورت نیاز به مقایسه جشنواره داستان بانه با سایر رویدادهای هنری بهتر است این رویداد مهم ادبی با دیگر جشنواره های داستان در ایران مقایسه شود که چطور حتی جشنواره های مهم و اسم و رسم دار در بزرگترین شهرهای کشور بدون حضور تماشاگرانی جز شرکت کنندگان برگزار می شوند. این در حالی است که در پنل های بعدازظهر و شب جشنواره یازدهم بانه حضور مردم و شهروندان قابل توجه بود و بدیهی است که با تخصصی شدن بحث ها تنها برخی از شرکت کنندگان حضور خواهند داشت و معتقدیم با مدیریت در زمان برگزاری جشنواره استقبال بیشتری از سوی شهروندان را شاهد خواهیم بود.

برای برگزاری جشنواره ای ادبی در حوزه ادبیات داستانی چه شهری بهتر از بانه؟  ابراهیم یونسی در کنار ترجمه چند اثر از مهمترین آثار تحلیلی و تاریخی درباره کوردستان اولین نویسنده کوردی است که استادانه کورد بودن را در رمانهایش فریاد می زند، اگر چه به زبان فارسی، اما خشت اول بود و گام اول و چون درست و دقیق بود، گام بعدی باز هم در بانه برداشته شد و این بار عطا نهایی با انتخاب زبان مادری به عنوان زبان نوشتاری خویش این رویکرد را گسترش داد و انتظارها را فراتر برد و بسیار زود طنین این فریاد در دیگر شهرهای کوردستان با قلم نویسندگانی توانا پر ابهت تر و رساتر شد.

به امید روزی که در هر شهر کوردستان شاهد رویداد ادبی مهمی باشیم.

هیئت تحریریه بینه ر

پ.ن: از عنوان رمان «زمستان بی بهار» ابراهیم یونسی نویسنده ی بانه ای برای تیتر استفاده شده است.